काठमाडौं । गणतन्त्र स्थापनापछि देखिएको राजनीतिक अस्थिरता, आर्थिक अन्योळ र जनताको असन्तुष्टिलाई सम्बोधन गर्दै ई. चिरञ्जीवी भटराईले राजसंस्थाको पुनर्स्थापनाको बहसलाई समाधानको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्। उनले राजसंस्थालाई समस्या होइन, राष्ट्रिय पहिचान र स्थायित्वको सम्भावित उपायका रूपमा हेरिनु पर्ने धारणा राखेका छन्।
भटराईले लेखमा “राजतन्त्रलाई नेपाली राज्यको साझा पहिचान”को रूपमा व्याख्या गर्दै पछिल्लो समयको अराजकता, भ्रष्टाचार र आर्थिक निर्भरताको मुख्य कारण प्रणालीगत असफलता रहेको दाबी गरेका छन्। उनका अनुसार, वर्तमान गणतान्त्रिक संरचनाले जनताको अपेक्षा अनुसारको सेवा, न्याय र समानता दिन असफल भएको छ।
नेपालवाद र पृथ्वीपथको विचारधारा
भटराईले ‘नेपालवाद’ र ‘पृथ्वीपथ’ जस्ता स्वदेशी मूल्यमा आधारित विचारधारालाई राजनीतिक विमर्शको केन्द्रमा ल्याउनु पर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्। पृथ्वी नारायण शाहको एकीकरण अभियान र सांस्कृतिक गौरवलाई स्मरण गर्दै उनले नेपाली स्वाभिमानको पुनर्जागरण गर्नुपर्नेमा जोड दिएका छन्।
राजसंस्था अन्तर्राष्ट्रिय सन्दर्भमा
नेपालको राजनीतिक बहसलाई वैश्विक स्तरमा पुर्याउने प्रयासस्वरूप अङ्ग्रेजी सबटाइटलको समावेश पनि गरिएको बताइएको छ। यसले संघीयता, धर्मनिरपेक्षता, र आर्थिक नीतिबारे भइरहेको बहसलाई अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले बुझ्न सहयोग पुर्याउने उद्देश्य राखेको छ।
शिक्षा, स्वास्थ्य र रोजगारमा सुधारको आवश्यकता
राजसंस्थाको पक्षमा प्रस्तुत गरिएको अर्को तर्क भनेको देशमा विद्यमान बेरोजगारी, पलायन र शिक्षा प्रणालीको कमजोरी हो। भटराईको भनाइमा, यस्ता समस्याको समाधानमा राजसंस्थाले सकारात्मक भूमिका खेल्न सक्छ। यद्यपि, उनले प्रस्तुत गरेको कार्यान्वयन रणनीति स्पष्ट छैन।
नागरिक स्वतन्त्रता र विधिको शासन
राज्यले हिंसात्मक र अराजक गतिविधिलाई नियन्त्रण गर्ने अधिकार राखे पनि नागरिक स्वतन्त्रता कुण्ठित नगरिने पक्षमा भटराईले जोड दिएका छन्। उनले वर्तमान सरकारहरूद्वारा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र विरोध अधिकारमा लगाइएको नियन्त्रणप्रति आलोचना गर्दै लोकतान्त्रिक मूल्यको संरक्षण गर्नुपर्ने आवश्यकता उल्लेख गरेका छन्।
भटराईको विश्लेषणले नेपालको राजनीतिक विकल्पको रूपमा राजसंस्थाको भूमिकालाई पुनः मूल्यांकन गर्नुपर्ने सन्देश दिन खोजेको देखिन्छ। यद्यपि, यो बहस अझै विवादास्पद र विभाजनकारी विषय रहँदै आएको छ। त्यसैले यसले समग्र राष्ट्रिय समन्वयमा कस्तो असर पार्नेछ भन्ने प्रश्न खुला नै छ।
