नयाँ दिल्ली । भारतीय विदेशमन्त्री एस जयशंकरले चीनसँग भारतको सम्बन्ध प्रतिबिम्बित गर्दै थप भारत-केन्द्रित दृष्टिकोणले चीनसँगको सम्बन्धको राष्ट्रिय दृष्टिकोणलाई फरक रूपमा आकार दिनसक्ने बताएका छन्।
‘यदि हामी धेरै भारत-केन्द्रित भएको अवस्थामा हामीले चीनसँगको हाम्रो सम्बन्धलाई कम बलियो बनाउन सक्छौं,’ जयशंकरले चीनसँगको सम्बन्धमा भारतको ऐतिहासिक परिप्रेक्ष्यलाई प्रकाश पार्दै भने।
नयाँ दिल्लीमा आफ्नो पुस्तक ‘व्हाय भारत म्याटर्स’ को विमोचन कार्यक्रममा सम्बोधन गर्दै जयशंकरले भने, ‘मैले पोजिट गर्ने तीन देशहरू, पाकिस्तान, चीन र अमेरिका, वास्तवमा हाम्रा प्रारम्भिक वर्षहरूमा तीनवटा धेरै बहस भएको सम्बन्ध थियो।’
भारतका प्रथम उपप्रधानमन्त्री तथा गृहमन्त्री सरदार वल्लभभाई पटेल र प्रथम प्रधानमन्त्री पण्डित जवाहरलाल नेहरूबीच चीनको बारेमा भएको नोट र पत्रको आदानप्रदानलाई उद्धृत गर्दै विदेशमन्त्रीले ऐतिहासिक अभिलेखलाई उल्लेख गरे।
उनले चीनसँगको सम्बन्धमा भारतको प्रारम्भिक अडानका जटिलताहरूमा प्रकाश पार्दै दुई नेताहरूले व्यक्त गरेका स्पष्ट भिन्न विचारहरूलाई जोड दिए।
‘यो मेरो काल्पनिक कुरा होइन। त्यहाँ एक प्रकारको रेकर्ड छ। त्यहाँ सरदार पटेल र पण्डित नेहरू बीच चीनमा नोटहरू, चिठ्ठीहरू आदानप्रदान भएको छ, र तिनीहरूको यस बारेमा एकदमै भिन्न विचारहरू छन्,’ उनले भने।
विदेशमन्त्री जयशंकरले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदमा चीनको स्थानको मुद्दामा मुख्यमन्त्रीहरूसँग नेहरूको पत्राचारलाई जोड दिएका छन्। ‘यदि कसैले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्को सम्पूर्ण मुद्दालाई हेर्छ भने, यो त्यस्तो कुरा होइन, जुन आज कसैले भनिरहेका छन्। त्यहाँ एउटा पत्र छ, जुन नेहरूले मुख्यमन्त्रीहरूलाई लेखेका पत्रमा पहिले चीनलाई सुरक्षा परिषदमा आफ्नो स्थान लिन दिनुहोस् भनेर लेखिएको थियो,’ जयशंकरले थपे।
सन् १९६२ को द्वन्द्वको समयमा पनि जयशंकरले औंल्याए कि नेहरूले संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट सहयोग मागेका थिए, भारत आक्रमणको समयमा सहायता खोज्न हिचकिचाहटलाई स्वीकार गरेका छन्।
विदेशमन्त्रीले चीनमा बलियो वामपन्थी प्रभाव र संयुक्त राज्य अमेरिकाप्रतिको भित्री शत्रुतालाई ध्यानमा राख्दै त्यो शत्रुतालाई बढावा दिन अमेरिकीहरूले भूमिका खेलेको कुरालाई स्वीकार गर्दै त्यस अवधिको वैचारिक परिदृश्यमा ध्यान दिए।
यसअघि एएनआईसँगको अन्तर्वार्तामा जयशंकरले भारतले चीनसँग यथार्थवादको आधारमा व्यवहार गर्नुपर्छ र सम्बन्ध तीन आपसी समझदारीमा आधारित हुनुपर्छ- सम्मान, संवेदनशीलता र चासोमा आधारित हुनुपर्छ भनी जोड दिए।
जयशंकरले आफ्नो आक्रामक उपायहरूलाई नियन्त्रण गर्नको लागि यथार्थवादका साथ चीनसँग संलग्न हुने भारतको दृष्टिकोणलाई पनि पुन: मूल्यांकन गरे, साथै चीनसँग नेहरू युगको रोमान्टिकवादलाई पनि प्रहार गरे।
