स्थानीय तहमा आधारभूत स्वास्थ्य सेवा पुर्याउन सङ्घीय सरकारले २०७७ मङ्सिर १५ गते इलामका सातसहित कोशी प्रदेशका ८६ वटा आधारभूत अस्पताल एकैसाथ शिलान्यास गरेको तीन वर्ष पुग्न लाग्यो । तर, अझै पनि अस्पताल निर्माणको कार्य निराशाजनक छ ।
इलामको माईजोगमाई, रोङ, चुलाचुली, फाकफोकथुम, र माङसेबुङ गाउँपालिका साथै सूर्योदय र माई नगरपालिका गरी सात स्थानीय तहमा आधारभूत स्वास्थ्य अस्पातलको शिलान्यास गरिएको थियो । तीमध्ये सूर्योदय, माई र चुलाचुलीमा १५÷१५ शय्याको आधारभूत स्वास्थ्य अस्पताल निर्माण कार्य सम्पन्न भएर सेवा सुरु भएको एक वर्ष बित्यो । बाँकी स्थानीय तहमा काम सुरु गर्ने छाँटकाट नै छैन ।
माईजोगमाई गाउँपालिका–१ नयाँबजारमा रु १५ करोडमा तीन वर्षे ठेक्कामार्फत १५ शय्याको आधाभूत स्वास्थ्य अस्पताल निर्माणको काम सुरु भएको डेढवर्ष भयो । कामको प्रगति भने सुस्त नै छ । गाउँपालिकाका अध्यक्ष कुशबहादुर थेबेले भने, ‘सुरुवातमा सामान ढुवानीको समस्याले ढिलाइ भए पनि काम समयमा सक्नलाई अहिले हामी ठेक्केदारलाई लगातार ताकेता गरिरहेका छौँ ।’
फाकफोकथुम गाउँपालिका–२ कोलभोटेमा रु १३ करोड ७९ लाखमा ३६ महिनामा निर्माण हुनेगरी २०७९ फागुन महिनामा १५ शय्याको आधारभूत स्वास्थ्य अस्पतालको ठेक्का लागेको थियो । भौगोलिक रुपमा अप्ठ्यारो ठाउँ भएकाले जेठसम्म खार्दै ठिक्क भएको र मङ्सिरपछि धमाधम काम सुरु गर्ने गाउँपालिका अध्यक्ष दिपेन्द्र खनालले बताए । जिल्लाको पश्चिमी गाउँपालिका फाकफोकथुममा सडक र स्वास्थ्य दुबैको सहज पहुँच नहुँदा नागरिकलाई सास्ती छ । बिरामी परेर उपचारमा सदरमुकामसम्म आउने सडक सञ्जालको व्यवस्थित निर्माण भएकोे छैन । वर्षात्मा यहाँका नागरिक पालिका छोडेर अन्यत्र जानसक्ने अवस्था नभएको स्थानीयवासी बुद्धिसागर भण्डारीले बताए ।
रोङ गाउँपालिका–५ मा आधारभूत स्वास्थ्य अस्पतालका लागि स्थानीयवासीले १५ रोपनी जग्गा निःशुल्क उपलब्ध गराएको भए पनि निर्माणको काम सुरु हुनसकेको छैन । उक्त अस्पताल निर्माणमा करिब रु ११ करोड हाराहारी लागत लाग्ने तर मन्त्रालयले १९ लाख मात्र बजेट छुट्याएकाले काम गर्न अलमल भएको अध्यक्ष मनिकुमार स्याङ्बो सुवासले बताए ।
‘चाडपर्वपछि एकपटक स्वास्थ्य मन्त्रालय गएर बजेट प्राप्तिको सुनिश्चितता भएपछि मात्र काम सुरु गर्छौँ,’ उनी भन्छन्, ‘ठेकेदारले हामीसँग सम्झौता गरेको हुन्छ । मन्त्रालयले बजेट समयमा पठाएन भने यहाँ समस्या हुनेभएकाले प्रक्रिया अगाडि बढाउन नसकिएको हो ।’
माङसेबुङ गाउँपालिका–५ लारुम्बामा अस्पताल बनाउन स्थानीयवासीले आठ रोपनी जग्गा निःशुल्क दान दिएर पालिकाले डिपिआरको काम सकेपनि मन्त्रालयले बजेट नदिँदा काम सुरु हुन नसकेको अध्यक्ष हेमन्त राईले बताए।
‘यही काम लिएर मन्त्रालय धाएको पाँचपटक भयो । मन्त्रालयले बजेट अभावका नाममा भाका सारिरहन्छ । हामीले दिएको जग्गामा अस्पताल कहिले बन्छ अध्यक्ष ज्यू ?’ भन्दै स्थानीयवासीले प्रश्न गर्दा नाजवाफ हुनुपरेको उनी बताउँछन् । ‘माङसेबुङका नागरिक बिरामी पर्दा सदरमुकाम पुग्नसमेत टाढा छ,’ स्थानीयवासी रोहित राई भन्छन्, ‘इलाम जानु र झापा पुग्नु हामीलाई उस्ताउस्तै हो ।’’ ज्वरो खोकी जस्ता सामान्य समस्या त जडिबुटी खाएर निको हुने गरेको छ । तर, जटिल रोग लागिहाल्दा ज्यान गुमाउनुको विकल्प छैन ।
सन्दकपुर गाउँपालिकामा १५ शय्याको आधारभूत स्वास्थ्य अस्पताल रु १३ करोड १७ लाख एघार हजार ३५ सयमा ठेक्कामार्फत निर्माणाधीन अवस्थामा रहेको अध्यक्ष तुलाराम गुरुङले बताए । ‘तीन वर्षे ठेक्कामार्फत काम सुरु भएको दुई वर्ष बित्यो काम भने कछुवाको गतिमा सुस्त छ । कारण मन्त्रालयले समयमा बजेट नदिएर हो,’ उनले भने, ‘हालसम्म भूतहको काम मात्र भएको छ ।’
नेपालको संविधान धारा ३५ मा स्वास्थ्यसम्बन्धी हकको व्यवस्था छ । सोही धाराको उपधार १ मा प्रत्येक नागरिकलाई राज्यबाट आधारभूत स्वास्थ्य सेवा निःशुल्क प्राप्त गर्ने हक हुनेछ र कसैलाई पनि आकस्मिक स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित गरिने छैन भन्ने व्यवस्था गरिएको छ ।
विश्वव्यापी रूपमा फैलिएको कोभिड–१९ महामारीको पहिलो सङ्क्रमणमा नेपालमा पहिलो पटक २०७६ माघ ९ गते पुष्टि भएपछि कोभिड–१९ सङ्क्रमित अधिकांशले आधारभूत स्वास्थ्य अधिकारबाट वञ्चित हुनुपर्यो । त्यसको नकारात्मक असरले सरकारले आधारभूत स्वास्थ्य अस्पताल बनाउने अभियान सुरु गरेको थियो तर तीन वर्ष बित्न लाग्दा कतिपय पालिकामा काम नै सुरु नहुनुले जनतामा निराशा छाएको छ । जिल्लामा तीन सरकारी अस्पताल, ४४ स्वास्थ्यचौकी र चार प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र छन् ।
गतवर्ष इन्सेकले सार्वजनिक गरेको तथ्याङ्क अनुसार, इलाममा एक लाख ४३ हजार तीन सय ५५ जनाले बीमा गराएर स्वास्थ्य सेवा लिइरहेका छन् । ज्येष्ठ नागरिकका लागि निःशुल्क बीमा कार्यक्रममा पनि १३ हजार तीन सय २२ जनाको बीमा गरिएको छ । नेपाल सरकारले व्यवस्था गरेको स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रममा अपाङ्गता भएका र रातो कार्ड पाएका दुई हजार दुई सय ४८ जना, कुष्ठरोगी सात जना, ज्येष्ठ नागरिक महिला पाँच हजार आठ सय पाँच जना र पुरुष सात हजार पाँच सय १७ जनाले बीमाको स्वास्थ्य सेवा पाइरहेका छन् ।
