भरतपुर, ३० साउनः नेपालमै कृषि पेसा गरेर मनग्य आम्दानी गर्ने युवा प्रशस्त छन् । तीनैमध्येका एक हुनुहुन्छ चितवनको इच्छाकामना गाउँपालिका–३ मृगस्थलीका शिवप्रसाद पौडेल । उहाँले कृषि पेसाबाटै विदेशमा भन्दा राम्रो आम्दानी गर्न सफल हुनुभएको छ । उहाँले मासिक रु एकदेखि डेढ लाखसम्म आम्दानी गर्ने गर्नुभएको छ ।

झन्डै डेढ करोडको लगानीमा पौडेलले शुभलक्ष्मी कृषि तथा पशुपक्षी फार्म सुरु गर्नुभएको हो । विसं २०७२ देखि सुरु भएको उहाँको फार्ममा अहिले कुखुरा, हाँस, माछा, बाख्रा, गाईभँैसी छन् । उहाँको फार्ममा अहिले झन्डै पाँच हजार ब्रोइलर कुखुरा र तीन सय स्थानीय जातका कुखुरा छन् । यस्तै दुई कठ्ठामा निर्माण गरिएको पोखरीमा पौडेलले माछा पाल्नुभएको छ ।

गाईपालनबाट कृषि पेसा सुरु गर्नुभएका उहाँले केरासमेत व्यावसायिकरूपमा लगाउनुभएको थियो । पछि जनशक्ति अभावका कारण गाईपालन, बाख्रा र केराखेती कम गर्दै उहाँले कुखुरा, हाँस र माछापालनमा जोड दिनुभयो ।

कृषि पर्यटनको अवधारणास्वरुप उहाँले फार्म निर्माण गर्नुभएको हो । फार्ममा पाहुनालाई समेत ल्याउन मिल्ने गरी संरचना तयार गरिएको छ । “यहाँ आउने पर्यटकले आफैँ माछा मारेर खान पाउनुहुन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “लोकल कुुखुरा आफँ पकाएर खान सकिन्छ । उहाँको फार्म छ हजार ब्रोइलर र एक हजार लोकल कुखुरा अट्ने क्षमताको छ ।

पौडेलले माछाका लागि भुरा उत्पादन आफैँ गर्नुहुन्छ । “माछामा त्यति धेरै लगानी छैन । सुरुमा लगानी भयो, अहिले नियमित प्रतिफल दिइरहेको छ”, उहाँले भन्नुभयो । माछामा लगानीको १५ प्रतिशत पनि खर्च नहुने उहाँको भनाइ छ । कुखुरा र गाईवस्तुले फालेका दाना माछालाई खुवाउने गरेको पौडेलले बताउनुभयो । उहाँले वार्षिक तीन क्विन्टल माछा निकाल्ने गरेको जानकारी दिनुभयो । उहाँको पोखरीमा कमनग्रास र सिलर्भर जातका माछा छन् ।

पौडेलको फार्ममा जडीबुटी खेतीसमेत छ । उहाँले दुई हेक्टर जमिनमा हर्रो, बर्रो, अमला, टिमुर, सिल्टिमुरलगायतका जडीबुटी लगाउनुभएको छ । उहाँले कबुलियत मृगस्थली वनको जमिनमा जडीबुटी खेती गर्नुभएको हो । यसका लागि जिल्ला वन कार्यालयले रु दुई लाखसमेत दिएको थियो ।

कृषि फार्ममा नियमित तलब दिएर कामदार राखिएको छैन । “सबै काम श्रीमान्–श्रीमती मिलेर गर्ने गरेका छौँ”, उहाँले भन्नुभयो, “आवश्यकतानुसार ज्यालादारी कामदार खोजेर लगाउने गरेका छौँ ।” बैंकबाट ऋण लिएर कृषि पेसामा लाग्नुभएका शिवले फार्मकै आम्दानीबाट ऋण तिरेको बताउनुहुन्छ । उहाँले यो फार्मलाई अब कृषि पर्यटनका रूपमा विकास गर्ने लक्ष्य राख्नुभएको छ ।

अहिलेसम्म राज्यको कुनै पनि निकायबाट सहयोग नलिएको उहाँ बताउनुहुन्छ । “कृषि पेसा चुनौतीपूर्ण छ”, उहाँले भन्नुभयो, “कहिले के हुन्छ भन्ने ठेगान नै हुँदैन ।” कृषि पेसा आशाको पेसा भएको भन्दै उहाँ वातावरण, बजार र मूल्यमा भर पर्ने बताउनुहुन्छ । “ब्रोइलरको दाना र चल्लाको मूल्य कहिल्यै घट्दैन । मासुको मूल्य सधैँ तलमाथि हुन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “भुस किन्न पनि महँगो छ ।” किसानलाई प्राकृतिकरूपमा आउने विपत्ति र बजारीकरणको समस्या रहेको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँले ठूला व्यवसायीसँग प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्ने बाध्यताका कारण साना किसान समस्यामा पर्ने गरेको गुनासो गर्नुभयो ।

कृषि पेसाअघिका सङ्घर्ष

पौडेल रोजगारीका लागि नेपालमै केही गर्न सकिन्छ भनेर विभिन्न पेसामा लाग्नुभयो । उहाँले कुरिनटारमा चार वर्ष पुस्तक पसलसमेत सञ्चालन गर्नुभयो । तर भनेजस्तो आम्दानी नभएपछि अन्य युवाजस्तै उहाँ विदेशिन बाध्य हुनुभयो । उहाँ कतारमा चार वर्ष बस्नुभयो । तर आम्दानी भने सोचेजस्तो हुन सकेन । कतारको मरुभूमिमा पनि हरियाली देख्नुभएका पौडेलले नेपालमा केही गर्न सकिन्छ भन्ने हुटहुटी लिएर घर फर्कनुभयो । उहाँले कृषि पेसामा प्रशस्त सम्भावना देखेर आफ्नै पुख्र्यौली जमिनमा व्यावसायिकरूपमा कृषि गर्न थाल्नुभयो ।

विसं २०७२ देखि फार्म दर्ता गरेर व्यवसाय थाल्नुभएका पौडेल आफ्नो कामप्रति गर्व गर्नुहुन्छ । उहाँले छोरालाई डाक्टर र छोरीलाई नर्स पढाउनुभएको छ भने परिवारलाई खुसी राख्नुभएको छ । छोराछोरीले छात्रवृत्तिमा नाम निकालेको भन्दै उहाँले वार्षिकरूपमा हुने आम्दानीले आफू सन्तुष्ट रहेको बताउनुहुन्छ । “कृषि पेसाले मानिसलाई सन्तुष्टि पनि दिन्छ”, उहाँले भन्नुभयो, “अग्र्यानिक खानेकुरा खान पाइने भएकाले स्वस्थ्य पनि भइन्छ ।”

उहाँलाई यतिबेला बजारको खासै समस्या छैन । नजिकै रहेका मुग्लिन, कुटिनटार र फिस्लिङबाट उहाँले उत्पादन गरेका वस्तु बिक्री हुन्छ । कुरिनटारमा रहेको सशस्त्र प्रहरीको तालिम शिक्षालयमा पनि उहाँले उत्पादन गरेका वस्तु लैजाने गरिएको छ ।

सरकारले उत्पादित कृषिका सामग्रीलाई बजार व्यवस्थापनका लागि सहयोग गर्नुपर्ने उहाँको माग छ । “सरकारले कृषिमा उत्पादन र कृषिलाई विस्तार गर्न वार्षिकरूपमा अनुदान रकम बाँड्दै आएको छ । तर कृषकसम्म अनुदान रकम पुग्दैन । वास्ताविक कृषक अनुदानबाट बञ्चित छन्”, उहाँले भन्नुभयो, “कृषकका लागि ल्याएको कृषि अनुदान किसानले पाउँदैन । यो कतिसम्म विडम्बनाको विषय हो । सरकारले कृषि पेसामा लागेका कृषकलाई उत्साह होइन, विस्थापित गर्न मात्र खोजिरहेको देखिन्छ ।”

युवालाई सुझाव

कामको खोजीमा विदेशिनेहरूलाई स्वदेशमै उद्यम गर्न उहाँको सुझाव छ । “विदेशमा अर्काको काम गर्नुभन्दा स्वदेशमै आफ्नै उद्यम गर्नु उपयुक्त छ”, उहाँले भन्नुभयो, “त्यहाँ गर्ने मेहनत आफ्नै ठाउँमा गरेमा विदेशको जस्तै कमाइ यहीँ गर्न सक्छौँ ।” रोजगारीका लागि विदेशिने युवालाई विदेश जाने पैसाले यहीँ लगानी गरेर पसिना बगाए यहीँ मनग्य आम्दानी गर्न सकिने पौडेलको सुझाव छ ।

स्थानीय सरकारले पनि आफ्नो गाउँठाउँमा भएका उत्पादनको प्रवर्द्धनमा जोड दिनुपर्ने पौडेल बताउनुहुन्छ । कृषि पेसामा आउन चाहने युवालाई बजारसँग जोडिएर काम गर्न पौडेलको सुझाव छ । “कृषि पेसामा चुनौतीका बाबजुद पनि आशाका किरण प्रशस्त छन्”, उहाँ भन्नुहुन्छ ।