अनुसा थापा
वर्षौदेखि राजधानी काठ्माडौंमा खानेपानीको हाहाकार छ । सबैभन्दा बढी जनसंख्या पनि राजधानीमै छ, ७७ वटै जिल्लाका सर्वसाधारणहरु पनि यही कोठाभाँडामा लिएर बस्छन् । विदेशी पाहुनाहरु घुम्न आउदा राजधानीमै बस्न रुचाउछन् । तर, जनसंख्याको अनुपातमा यहाँ पानी आउदैन् ।
बढ्दो सहरीकरणले पानीको मुल सबै सुकिसकेका छन् भने धारामा थोपो पानी आउदैन् । फेरि पानी नभई जीवन पनि चल्दैन् । खान पकाउन, लुगा धुन, नुहाउन, सरसफाइ गर्न र पिउनको लागि पानी नै चाहिन्छ । पानीको अभावमा सानो आवश्यकताको काम पनि पुरा गर्न सकिदैन् ।
पानीको यति महत्व छ कि जन्मेदेखि मरुञ्जेलसम्म यसको आवश्यकत पर्छ । काठ्माडौंमा पछिल्लो समय घरचाहि प्रशस्तै छन् तर पानी छैन् । घरधनीहरुले कोठाबहालमा लगाउछन् तर पानी दिन हिचकिचाउछन् । पानी नदिएपनि यसको शुल्कचाहि महिनैपिच्छे असुल्छन् । उपत्यकाभित्र भएका सार्वजनिक ढुंगेधारा, कुवाहरु पनि मासिसकेको छ ।
अव्यवस्थित सहरीकरणले पानीको मुल सुक्दै गएको छ भने ढुंगेधारा, कुवाको नामोनिशान छै्न् । जमिन भित्रबाट मुल फुटेर आउने पानीको स्रोत पनि बन्दभइसकेको छ । किन कि त्यसलाई दोहन गरेर त्यसकै माथिबाट घर बनाइएको छ । सरकारले मेलम्चीको पानी काठ्माडौंको घरघरमा ल्याउछु भनेको पनि धेरै र्वा बितिसक्यो ।
केही दिनको लागि मेलम्चीको पानी काठ्माडौंवासीको धारामा आएको थियो तर बाढीले मुहान नै फुटाउदा त्यो पनि बन्द भयो । खानेपानी मन्त्री उमाकान्त चौधरीले यही चैतभित्र मेलम्चीको पानी काठ्माडौंको धारामा ल्याउछु भनेर दाबी गरेका छन् । तर, बगाएको मेलम्चीको मुहानको मर्मत गर्न सरकारले सुरु गरेको छैन् ।
सरकारले मेलम्चीको पानी काठ्माडौं ल्याएपछि पानी व्यापार गर्ने मिनिरल वाटर कम्पनी र जार कम्पनीमा निराशा छाएको थियो । यता, जमिनभित्रको पानी बोर्डिङ गरेर ल्याउने ट्याकंरहरु पनि आफ्नो व्यवसायी सिद्धिने चिन्तामा थिए । खानयोग्य नभएको पानी पनि खानलायक छ भन्दै ट्याकंरहरुले महँगो शुल्क लिएर बिक्री वितरण गरिरहेका थिए ।
ट्याकंरले एक ट्याङकी पानीको न्युनतम शुल्क तीनदेखि पाँच हजार लिने गरेको पाइन्छ । प्रशोधन नगरिएको पानीलाई प्रशोधित भन्दै ट्याकंर व्यवसायीले आम नागरिकको स्वास्थ्य माथि खेलबाड गरिरहेको छन् । घरधनीले यता पानीको पैसा पनि लिन्छन् । उता, ट्याकंरबाट ल्याएको पानी किनेको पैसा पनि त्यही बहालवालासंग असुल्छन् ।
पैसाचाहि बराबर तिरेपनि बहालमा बस्नेले बाल्टिनले नापेर पानी पाउछन् । घरधनीले चाहि आफुले मनलाग्दी पानी चलाउछन् । कोठाबहालमा लिएर बसेपछि पानी त्यतिकै पाउनुपर्ने हो । त्यतिकै त पाइएन भनेर चित्त बुझाएका बहालवालाले पैसा तिरेर पनि बाल्टिनमा नापेर पानी पाउछन् ।
घरधनीले भनेजति रकम तिरेर कोठाबहालमा लिएर बस्नुपर्ने बाध्यता छ । एउटा खाट नअट्ने कोठाको सातदेखि दश हजारसम्म तिर्नुपरेको छ । बत्ती, फोहोर र पानीको छुट्टै शुल्क । घरधनीले महिनैपिच्छे भाँडा लिन्छन् बिल दिदैनन् । महिना सिद्धिनुभन्दा अगाडि भाँडा माग्छन् ।
कोठा छोडेर जाने बेला रंग लगाइदिनुपर्छ । कोठाबहाल पनि वर्षैपिच्छे आफ्नो मनलाग्दी हिसाबले भाँडा बढाउछन् । घरधनीलाई खानेपानीको रकम तिरेपनि जारको पानी नकिनि सुःख छैन् । एकजार पानीको ६० रुपैंयासम्म तिर्नुपरेको छ । पसलैपिच्छे जारको पानीको रेट फरकफरक छ ।
एकजार पानीले एक जनालाई नुहाउन त परै जाओस् शौचालय जान पनि पुग्दैन् । खान पकाउन, भाँडा धुन, लुगाधुन पनि जारकै पानी किनेर चलाउन पर्दा मासिक दुःख गरेर आएको रकम त पानी किन्दै सिद्धिने भो । आठदश हजारले पानी किन्न नपुग्ने भइसक्यो । कोठाबहाल कसरी तिर्ने, रासन चाहियो, बालबच्चा पढाउनैपप्यो यो कसरी धान्ने ?
पानी नहुनुको पीडा काठ्माडौंमा कोठाबहालमा लिएर बस्नेलाई मात्र थाहा छ । कोठाबहाल बढ्छ, खानेकुराको मुल्य दैनिक उकालो लाग्छ तर तलब बढ्दैन् । यता, पानीको शुल्क छुट्टै छ । काठ्माडौंमा पानीको हाहाकार यति छ कि बाटो हिड्नेलाई एक ग्लास पानी पनि दिदैनन् ।
पैसा नहुने पानी पनि पिउन नपाउने दिन आइसकेको छ । घरबहालमा लिएर पैसा लिन घरधनीलाई सहज छ । तर, पानी दिन भनेपछि उनीहरुलाई निकै असहज हुन्छ । यो घरधनीले बहालमा बस्नेमाथि गरेको अपराध होइन् ? बुढापाकाले बाटोमा हिड्नेलाई पानी खान दियो भने धर्म हुन्छ भन्थे र दिन्थे पनि ।
पछिल्लो समय पानीलाई व्यापार बनाइयो । पानी पनि खरिदबिक्री हुन थाल्यो । पानी व्यापार गर्ने माफियाहरुले केमिकलयुक्त, धमिलो पानी खानयोग्य छ भनेर बोटल र जारमा भरेर बेच्ने गरेका छन् । खानयोग्य नहुने पानी बेचेर सर्वसाधारणको स्वास्थ्यमाथि खेलबाड गरिएको छ ।
आम नागरिकलाई बिरामी बनाउने काम यी पानी बेच्ने माफियाहरुले गरिरहेको छन् । पानीको जार पनि निकै फोहोर, वर्षौदेखि सफा नगरिएको जस्तो जारमा पानी भरेर बेचिरहेको छन् । कुच्चिएको, हेदै घिनलाग्दो जारहरुमा पानी बिक्री भइरहेको छन् । यता, उनीहरुले तोकेको जति शुल्कमा उपभोक्ताले पानी किन्नुपरेको छ ।
ट्याकंर, मिनिरल वाटर र जारको पानीको मुल्य सरकारले तोकेको होइन् । उनीहरुले आफुलाई मनलाग्दी भाउ राखेको छन् । जसले जार र ट्याकंर पानी किनेर चलाउछ उसलाई त्यो रेट मँहगो हो कि सस्तो यसबारे कसैलाई पत्तो छैन् । सरकारले पनि यसविषयमा छानबिन गरेको छैन् ।
मुलुकका शीर्ष नेताहरुलाई प्रलोभनमा पारेर यिनीहरुले गुणस्तरहीन पानी बिक्रीवितरण गरिरहेको छन् । खानेपानी मन्त्रीलाई कमिशन दिएर आधा ट्याकंर पानीको मुल्य पुरै लिन यिनीहरु सफल बनेको छन् । जारमा पनि भरि पानी हुदैन् तोकेकोभन्दा दुई तीन गुणा पानी कम हुन्छ ।
यता, कसैले नदेख्ने भएपछि टयाकंरवालाले आधा टयाङकी पानी ल्याएर खसाल्छ तर पैसा भने पुरै लिन्छ । अधिकांश जार कुच्चिएको हुन्छ जसको कारण पानी थोरै आउछ । पानी बेच्ने कम्पनीहरुले यसरी सर्वसाधारण ठग्दा पनि सरकार कानमा तेल हालेर बसेको छ । सम्बन्धित निकायले अनुगमनमा चासो दिएको छैन् ।
कहीकतै हिड्दा पानी तिर्खा लाग्यो भने पनि सार्वजनिक ढुंगेधारा, कुवा कही पनि छैन् । गोजीमा पैसा भए मिनरल वाटर किनेर खान पाइयो होइन् भने घर नपुगुञ्जेल कुनुपर्छ । बाटोमा मागेर खाने, मानसिकता गुमाएर बाटोमा ल्याएर छोडेको पानीबिनै बाँचिरहेका छन् । पानीको लागि रन्थनेर बस्नु बाध्य छन् उनीहरु ।
किन कि पानी खरिद गरेर पिउन सक्ने अवस्था उनीहरुको छैन् । खानेपानी मन्त्रालयले उपत्यकाभित्र भएका जिल्लाहरुको अध्ययन गरेर बोडिङ गर्नुपर्छ । बोर्डिङ गरेर पानी निकाल्यो भने तत्कालका लागि काठ्माडौंबासीको समस्या समाधान हुन्छ । केही वर्ष अघिसम्म उपत्यकामा मात्र ६ सय ३४ वटा ढुंगेधारा थियो । आल, पोखरी, कुवा त कति थियो कति ।
तर, पछिल्लो समय उपत्यकामा एउटा ढुंगेधारा भेट्न पनि मुश्किल छ । काठ्माडौं महानगरपालिकाले हाम्रो पुर्खाको सम्पत्ति पनि संरक्षण गर्न सकेन् । पानीको मुहान नमासिदिएको भए अहिले पानीको व्यापार यसरी मौलाउदैन थियो । चराचुरुङगी, गाइवस्तु, पशुहरुलाई समेत पानीको खोजी गर्नुपर्ने अवस्था छ । अहिले उपत्यकामा चराचुरुङगी, गाइवस्तुका बासस्थान कमै मात्र छ । काठ्माडौंमा पानीको हाहाकार भएको वर्षौ बितिसकेको छ ।
तर, यसको समाधानको लागि कोही पनि अघि सरेन् । मेयर, वडाध्यक्षहरु सबै आफ्नो धुनमा मग्नमस्त छन् । काठ्माडौंवासीको दुःख बोल्दिने कोही पनि भएन् । पानीको हाहाकार हुनुको फाइदा राजनितिक दलले मात्र उठाए । मेलम्चीको पानी ल्याउछौ भन्ने नारा लगाउदै उनीहरु सत्ता आए तर कसैले केही गरेन् ।
काठ्माडौंवासी पहिले पनि पानीको समस्यासंग जुधिरहेका थिए अहिले पनि जुधिरहेका छन् । कति जनप्रतिनिधि आए, गए तर पानी हाहाकार कसैले देखेन् । यो हुनुको प्रमुख कारण पानी बोक्ने टयाकंर कम्पनीमा राजनितिक दलकै लगानी छ । जनता ठगेर रातारात धनी बनेकाहरुले मेलम्चीको पानी ल्याउलान् ?
मेलम्चीको पानी ल्यायो भने त यिनीहरुको व्यवसायी डुब्छन् । यस्तोको झुठो आश्वासन् सुनेर यिनीहरुको पछि लाग्नु भनेको नेपाली जनताको कमजोरी हो । बोर्डिङ गरेको जारमा भर्नुको साटो सिधै धाराधारामा छोडिदिए त सर्वसाधारणलाई सस्तो पर्थ्यो । जनताको हितमा रहेर काम गर्न सरकारले चाहादैन् ।
किन कि यिनै माफियाहरुले सरकार चलाएको छन् । पानीमा पनि राजनितिक भयो, व्यापार भयो । सर्वसाधारणलाई सहुलियत रुप पानी त खुवाउन नसक्नेहरुले के मुलुकको विकास गर्लान् । यस्ताको पछि लाग्नु हामी नेपालीकै दुर्भाग्यको कुरा हो ।
