नयाँ दिल्ली । भारतको बढ्दो स्टार्टअप इकोसिस्टममा महिला संस्थापकहरूले पनि आफ्नो उद्यमशीलता यात्रालाई सफल व्यवसायमा परिणत गरेका छन्। ‘वाइजर वुमन्स इन इण्डियाज् स्टार्टअप इकोसिस्टम’ रिपोर्टका अनुसार विगत पाँच वर्षमा भारतमा महिलाको नेतृत्वमा सुरु हुने स्टार्टअपहरू १८ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। भारतमा २०१७ मा लगभग ६ हजार स्टार्टअपहरू थिए जसमध्ये १० प्रतिशत महिला संस्थापकहरूको नेतृत्वमा थिए, र २०२२ सम्म, यो बढेर ८० हजार पुगेको छ र महिलाहरूको नेतृत्वमा स्टार्टअपहरूको हिस्सा बढेर १८ प्रतिशत पुगेको छ।
प्रतिवेदन अनुसार, २०१७ मा १३ बाट २०२२ मा १०५ स्टार्टअप युनिकर्न बनेका छन्। यसमध्ये महिला नेतृत्वको स्टार्टअप युनिकर्न ८% बाट १७% सम्म बढेको रिपोर्टले जनाएको छ। एक युनिकोर्न उद्यम पूंजी उद्योग १ बिलियनभन्दा बढी मूल्यको साथ सुरु गरिएको एक स्टार्टअप कम्पनी हो। वाइजर प्रतिवेदनमा अर्बन कम्पनी, मीशो, जोमाटो, आदि लगायत २०० भन्दा बढी स्टार्टअपहरूको सहभागिता रहेको छ। रिपोर्टका अनुसार, भारतीय स्टार्टअपहरूका लागि भीसी कोष २०१७ मा ५.९ बिलियन अमेरिकी डलर थियो, जसमा महिलाहरूको नेतृत्वमा स्टार्टअपहरूमा साझेदारी गरिएको कोष ११ प्रतिशत थियो र २०२२ सम्म भीसी कोषहरू बढेर १२.९ बिलियन डलर पुगेको छ।
सन् २०२२ सम्ममा महिलाको नेतृत्वमा रहेको स्टार्टअपमा कोषको समान हिस्सा बढेर २० प्रतिशत पुगेको छ। ‘भारतमा स्टार्टअपहरूको संख्या अत्याधिक दरमा बढ्दै गएको भए पनि (गत पाँच वर्षमा ६ हजारदेखि ८० हजार सम्म) संख्या र कोष दुवैमा महिलाको नेतृत्वमा स्टार्टअपहरूको वृद्धिले उत्पादनमा पनि सकारात्मक परिणाम ल्याएको छ। प्रतिवेदनले कर्पोरेट फर्महरूको तुलनामा स्टार्टअपको जिम्मेवारीमा महिलाहरूको वृद्धिलाई जोड दिएको छ। स्टार्टअपहरूले हाल परम्परागत उद्यमहरू भन्दा राम्रो काम गरिरहेका छन्। कर्पोरेटहरूमा २१ प्रतिशतको तुलनामा व्यवस्थापकीय पदहरूमा ३२ प्रतिशत महिलाहरू छन्।
यो खाडल सीएक्सओ स्तरमा अझ फराकिलो हुन्छ, जहाँ स्टार्टअपहरूमा १८ प्रतिशतको तुलनामा कर्पोरेटहरूमा नेतृत्वको पदमा केवल ५ प्रतिशत महिलाहरू छन्। थप रूपमा, एक महिला संस्थापकको साथ स्टार्टअपहरूमा पुरुष-स्थापित स्टार्टअपहरूको तुलनामा २.५ गुणा महिलाहरू वरिष्ठ भूमिकामा हुन्छन्। ‘यद्यपि, समग्र तथ्याङ्कहरू आशाजनक हुँदा, महत्त्वपूर्ण कामहरू अगाडि छन् – उनीहरूको करियरको १० वर्षमा, स्टार्टअपहरूमा 10 मध्ये ८ पुरुषहरूले निर्देशक-स्तरको पद वा उच्च तह ओगटेका छन्, जबकि १० मध्ये ५ मात्र महिला छन्,’ रिपोर्टले उल्लेख गरेको छ।
